W epoce Polski Ludowej, gdy kultura i historia stawały się narzędziami budowania tożsamości narodowej, monety okolicznościowe pełniły szczególną rolę w upamiętnianiu wybitnych postaci polskiej kultury. Emisja monet o nominale 10 złotych z wizerunkiem Bolesława Prusa z lat 1975-1977 stanowi fascynujący przykład numizmatycznego hołdu dla jednego z najważniejszych przedstawicieli polskiego pozytywizmu, a jednocześnie odzwierciedla skomplikowane relacje między kulturą, polityką i ekonomią w schyłkowym okresie epoki gierkowskiej.
Geneza emisji monet z wizerunkiem Bolesława Prusa
Decyzja o wprowadzeniu do obiegu monet 10-złotowych z wizerunkiem Bolesława Prusa wpisywała się w szerszy kontekst polityki kulturalnej Polski Ludowej lat 70. XX wieku. Okres ten, nazywany często „dekadą gierkowską”, charakteryzował się względną liberalizacją i otwarciem na Zachód, ale także próbą budowania narodowej dumy poprzez odwoływanie się do wielkich postaci polskiej kultury i nauki. Narodowy Bank Polski, realizując tę politykę, wprowadził serię monet okolicznościowych upamiętniających wybitnych Polaków.
Wybór Bolesława Prusa (właśc. Aleksandra Głowackiego) nie był przypadkowy. Jako czołowy przedstawiciel pozytywizmu, autor „Lalki”, „Placówki” i „Faraona”, Prus reprezentował wartości szczególnie cenione w oficjalnej narracji PRL-u: społeczne zaangażowanie, troskę o najuboższych, krytykę kapitalistycznych nierówności oraz wiarę w postęp i naukę. Jego twórczość, analizująca problemy społeczne XIX-wiecznej Polski, doskonale wpisywała się w propagowany wówczas model literatury zaangażowanej społecznie.
Charakterystyka numizmatyczna monet 10 zł Bolesław Prus
Monety 10-złotowe z wizerunkiem Bolesława Prusa były bite w latach 1975, 1976 i 1977 w Mennicy Państwowej w Warszawie. Wykonane ze stopu miedzioniklu (tzw. cupronikiel), o składzie 80% miedzi i 20% niklu, charakteryzowały się jednolitym wzorem dla wszystkich trzech roczników.
Na awersie monety widniał nominał 10 ZŁ, pod nim data emisji, a całość otaczał napis „POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA”. Rewers przedstawiał lewy profil Bolesława Prusa z charakterystyczną brodą, a wokół portretu umieszczono napis „BOLESŁAW PRUS 1847-1912”. Projektantem monety był Stanisław Sikora, uznany medalier, którego prace do dziś cieszą się uznaniem wśród kolekcjonerów.
Parametry techniczne monety były następujące:
- Średnica: 28 mm
- Masa: 9,5 g
- Rant: gładki
- Stop: CuNi (miedzionikiel)
Kontekst ekonomiczny emisji i obieg monetarny
Emisja monet z wizerunkiem Bolesława Prusa przypadła na szczególny okres w historii gospodarczej PRL-u. Lata 1975-1977 to czas narastającego kryzysu ekonomicznego, który wkrótce miał doprowadzić do załamania gospodarki. Paradoksalnie, monety o nominale 10 złotych stanowiły wówczas znaczącą wartość nabywczą – za taką kwotę można było kupić kilogram chleba czy bilet do kina.
Nakłady poszczególnych roczników monet z Prusem były zróżnicowane:
- 1975 – 2 644 175 sztuk
- 1976 – 1 001 000 sztuk
- 1977 – 2 000 000 sztuk
Co interesujące, monety te, mimo swojego okolicznościowego charakteru, nie były przeznaczone wyłącznie dla kolekcjonerów, lecz wprowadzono je do powszechnego obiegu. Funkcjonowały jako pełnoprawny środek płatniczy aż do denominacji złotego w 1995 roku, choć już wcześniej, w wyniku galopującej inflacji lat 80., ich wartość nabywcza drastycznie spadła. Przeciętny Polak mógł więc codziennie obcować z wizerunkiem wybitnego pisarza, co niewątpliwie przyczyniało się do popularyzacji jego postaci.
Wartość kolekcjonerska i rynkowa monet 10 zł Bolesław Prus
Współcześnie monety 10-złotowe z wizerunkiem Bolesława Prusa cieszą się nieustającym zainteresowaniem numizmatyków, a ich wartość kolekcjonerska znacznie przewyższa nominał. Czynniki wpływające na cenę poszczególnych egzemplarzy to przede wszystkim rocznik emisji, stan zachowania oraz ewentualne błędy mennicze.
Najrzadszym i najbardziej poszukiwanym przez kolekcjonerów jest rocznik 1976, którego nakład był najniższy. Monety w stanie menniczym (nieobiegowe) z tego rocznika osiągają na aukcjach numizmatycznych ceny rzędu 100-150 złotych. Roczniki 1975 i 1977, ze względu na większe nakłady, są nieco tańsze – ich ceny w stanie menniczym wahają się od 40 do 80 złotych.
Szczególnie cenione są egzemplarze w najwyższych stanach zachowania, klasyfikowane jako UNC (Uncirculated) lub MS (Mint State), które nie noszą śladów obiegu. Dla kolekcjonerów liczy się każdy detal – nawet drobne zarysowania czy przebarwienia mogą znacząco obniżyć wartość monety. Warto zaznaczyć, że monety te były również bite w wersjach próbnych, w niewielkich nakładach, które dziś osiągają wielokrotnie wyższe ceny niż egzemplarze obiegowe.
Kulturowe znaczenie monet z wizerunkiem Bolesława Prusa
Emisja monet z wizerunkiem Bolesława Prusa miała wymiar nie tylko ekonomiczny, ale przede wszystkim kulturowy i edukacyjny. W czasach przed powszechnym dostępem do internetu, monety okolicznościowe pełniły rolę swoistych „miniaturowych pomników” popularyzujących wiedzę o wybitnych postaciach narodowej kultury.
Moneta z podobizną pisarza w kieszeni przeciętnego obywatela to jeden z najskuteczniejszych sposobów utrwalania pamięci o wielkich twórcach narodowej kultury.
Wizerunek Prusa na monecie 10-złotowej przypominał o wartościach, które reprezentował ten pisarz: społecznym zaangażowaniu, trosce o rozwój kraju, wierze w postęp i naukę. Codzienne obcowanie z monetą stawało się mimowolną lekcją historii literatury, przypominając o dorobku autora, który w swoich dziełach analizował problemy społeczne i wskazywał drogi rozwoju dla narodu.
Jednocześnie emisja ta wpisywała się w szerszy trend upamiętniania na monetach wybitnych Polaków – w tym samym okresie wybito również monety z wizerunkami Adama Mickiewicza, Mikołaja Kopernika czy Marii Konopnickiej. Seria ta tworzyła swoisty panteon narodowych bohaterów kultury, nauki i sztuki, budując poczucie ciągłości historycznej i dumy narodowej.
Dziś monety 10 zł z Bolesławem Prusem stanowią nie tylko obiekt zainteresowania kolekcjonerów, ale również materialny ślad polityki kulturalnej PRL-u oraz świadectwo zmian ekonomicznych zachodzących w Polsce w latach 70. XX wieku. Są one fascynującym przykładem tego, jak numizmatyka splata się z historią literatury, polityką kulturalną i ekonomią, tworząc wielowymiarowe świadectwo epoki. Dla wielu osób stanowią także sentymentalną pamiątkę czasów, gdy wizerunek wielkiego pisarza towarzyszył codziennym transakcjom, łącząc ekonomię z kulturą w sposób dziś już niespotykany.