W historii polskiego mennictwa szczególne miejsce zajmują monety okolicznościowe, które nie tylko pełnią funkcję środka płatniczego, ale również upamiętniają ważne wydarzenia, postacie czy miejsca o znaczeniu historycznym. Jednym z takich numizmatycznych świadectw jest moneta o nominale 5 złotych z serii „Odkryj Polskę” przedstawiająca Kopiec Wyzwolenia w Piekarach Śląskich. Ten niepozorny krążek z metalu stanowi nie tylko interesujący obiekt kolekcjonerski, ale również opowiada fascynującą historię patriotyzmu, pamięci zbiorowej i tożsamości narodowej na Śląsku.
Geneza monety 5 zł Kopiec Wyzwolenia
Moneta 5 zł „Kopiec Wyzwolenia” została wprowadzona do obiegu 3 lipca 2019 roku przez Narodowy Bank Polski jako część serii „Odkryj Polskę”. Seria ta, zapoczątkowana w 2014 roku, ma na celu promowanie polskich zabytków, miejsc pamięci oraz atrakcji turystycznych poprzez umieszczanie ich wizerunków na monetach obiegowych. Emisja monety z Kopcem Wyzwolenia wpisuje się w szerszy kontekst upamiętniania ważnych miejsc związanych z polską historią i tożsamością narodową.
Decyzja o umieszczeniu Kopca Wyzwolenia na monecie obiegowej nie była przypadkowa. Obiekt ten, choć mniej znany w skali ogólnopolskiej niż kopce Kościuszki czy Piłsudskiego, stanowi istotny element śląskiej tożsamości i symbol walki o polskość tych ziem. Wprowadzenie monety zbiegło się z setną rocznicą wybuchu I Powstania Śląskiego, co nadało emisji dodatkowego, symbolicznego znaczenia i podkreśliło jej rolę w kultywowaniu pamięci o kluczowych wydarzeniach w historii regionu.
Historia Kopca Wyzwolenia – symbolu śląskiej tożsamości
Aby w pełni zrozumieć znaczenie monety, należy poznać historię samego Kopca Wyzwolenia. Ten sztuczny pagórek o wysokości 20 metrów, zlokalizowany w Piekarach Śląskich, został usypany w latach 1932-1937 dla upamiętnienia powrotu części Górnego Śląska do Polski po I wojnie światowej. Inicjatorem budowy był dr Wacław Szymanowski, lekarz i działacz społeczny, który widział w tym przedsięwzięciu sposób na umocnienie polskiej tożsamości na Śląsku.
Niech ten kopiec będzie symbolem naszej wdzięczności dla tych, którzy walczyli o polskość tej ziemi, i niech przypomina przyszłym pokoleniom o ich ofierze.
Budowa kopca miała wymiar głęboko społeczny – w jego sypaniu uczestniczyli mieszkańcy Śląska, powstańcy śląscy, harcerze, członkowie organizacji społecznych i patriotycznych. Do usypania wykorzystano ziemię z pól bitewnych powstań śląskich, a także z innych miejsc ważnych dla polskiej historii, w tym spod Grunwaldu, Racławic czy Warszawy. Ta symboliczna mieszanka ziemi z różnych zakątków Polski miała podkreślać jedność Śląska z resztą kraju i manifestować nierozerwalną więź tego regionu z polską historią i tradycją.
Charakterystyka numizmatyczna monety
Moneta 5 zł Kopiec Wyzwolenia została wybita w standardzie obiegowym, w stopie MN25 (miedzionikiel), o średnicy 24 mm i masie 6,54 g. Na awersie, zgodnie z tradycją polskich monet obiegowych, umieszczono godło Rzeczypospolitej Polskiej – wizerunek orła w koronie, nominał oraz napis „RZECZPOSPOLITA POLSKA” wraz z rokiem emisji 2019.
Rewers monety przedstawia Kopiec Wyzwolenia z charakterystycznym krzyżem na szczycie oraz tablicą pamiątkową. W tle widoczny jest fragment panoramy Piekar Śląskich, co dodatkowo osadza monument w jego rzeczywistym krajobrazie. Projektantem obu stron monety był Robert Kotowicz – doświadczony artysta związany z Mennicą Polską, mający na swoim koncie projekty wielu polskich monet okolicznościowych, którego charakterystyczny styl łączy precyzję z artystyczną wrażliwością.
Łączny nakład monety wyniósł do 1,2 miliona sztuk, co czyni ją stosunkowo dostępną dla kolekcjonerów, ale jednocześnie wystarczająco limitowaną, by zachować numizmatyczną wartość. Moneta, mimo swojego okolicznościowego charakteru, pozostaje pełnoprawnym środkiem płatniczym na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, co dodatkowo zwiększa jej atrakcyjność jako obiektu kolekcjonerskiego łączącego wartość użytkową z historyczną.
Symbolika i znaczenie kulturowe
Emisja monety 5 zł z Kopcem Wyzwolenia wykracza daleko poza zwykłą funkcję płatniczą czy nawet kolekcjonerską. W szerszym kontekście kulturowym stanowi ona element budowania i podtrzymywania pamięci zbiorowej o trudnej i skomplikowanej historii Śląska. Region ten, przez wieki będący obszarem ścierania się wpływów polskich, czeskich i niemieckich, ma wyjątkowo złożoną tożsamość kulturową, którą moneta pomaga zachować i popularyzować.
Kopiec Wyzwolenia, a wraz z nim moneta go upamiętniająca, stanowi symbol walki Ślązaków o zachowanie polskości i dążenia do zjednoczenia z macierzą. Jest to szczególnie istotne w kontekście powstań śląskich (1919-1921) i plebiscytu, które zadecydowały o przynależności części Górnego Śląska do odrodzonego państwa polskiego. Moneta staje się więc nie tylko przedmiotem codziennego użytku, ale także nośnikiem pamięci historycznej, przypominającym o heroicznej walce mieszkańców regionu o swoją tożsamość narodową.
Warto zauważyć, że emisja monety wpisuje się w szerszy trend rewaloryzacji śląskiego dziedzictwa kulturowego i historycznego, obserwowany w Polsce od lat 90. XX wieku. Trend ten przejawia się w rosnącym zainteresowaniu historią regionalną, lokalną tożsamością i specyfiką kulturową Śląska, a moneta z Kopcem Wyzwolenia doskonale wpisuje się w ten nurt, przyczyniając się do lepszego zrozumienia i docenienia wkładu Śląska w polskie dziedzictwo narodowe.
Numizmatyczna wartość i znaczenie kolekcjonerskie
Choć moneta 5 zł Kopiec Wyzwolenia została wprowadzona do powszechnego obiegu, szybko zyskała status obiektu poszukiwanego przez kolekcjonerów. Jej wartość numizmatyczna, początkowo niewiele przekraczająca wartość nominalną, systematycznie wzrasta, co jest typowe dla monet z serii „Odkryj Polskę”, które z biegiem czasu stają się coraz trudniejsze do zdobycia w stanie nieobiegowym.
Dla kolekcjonerów szczególnie cenne są egzemplarze w stanie menniczym (UNC), bez śladów obiegu, zachowujące oryginalny połysk i wszystkie detale. Na rynku numizmatycznym moneta ta funkcjonuje zarówno w obrocie indywidualnym, jak i na aukcjach numizmatycznych czy platformach handlowych, gdzie jej cena może znacząco przewyższać wartość nominalną. Warto zauważyć, że moneta była również dostępna w oficjalnych folderach emisyjnych NBP, co dodatkowo podnosi jej wartość kolekcjonerską i autentyczność.
Znaczenie tej monety dla numizmatyków wykracza poza aspekt inwestycyjny – stanowi ona element większej całości, jaką jest kolekcja monet z serii „Odkryj Polskę”, dokumentująca ważne miejsca związane z polską historią i kulturą. Dla kolekcjonerów specjalizujących się w tematyce śląskiej moneta ta ma szczególne znaczenie jako materialny symbol regionalnej tożsamości, łączący pasję numizmatyczną z zainteresowaniem historią regionalną.
Dziedzictwo i współczesne znaczenie
Moneta 5 zł Kopiec Wyzwolenia, choć fizycznie niewielka, niesie ze sobą ogromny ładunek symboliczny i edukacyjny. Dla wielu osób spoza Śląska stała się pierwszym kontaktem z historią tego regionu i jego walki o polskość. W ten sposób spełnia ona ważną funkcję edukacyjną, popularyzując wiedzę o historii regionalnej w skali ogólnopolskiej i przyczyniając się do lepszego zrozumienia złożonej tożsamości kulturowej Śląska.
Sam Kopiec Wyzwolenia, podobnie jak moneta go upamiętniająca, pozostaje ważnym elementem lokalnej tożsamości. Corocznie odbywają się przy nim uroczystości patriotyczne, w tym obchody rocznic powstań śląskich i Święta Niepodległości, a miejsce to jest licznie odwiedzane przez turystów i mieszkańców regionu. Emisja monety przyczyniła się do zwiększenia zainteresowania tym obiektem, wpisując go w szerszy kontekst narodowego dziedzictwa i zachęcając do odwiedzenia Piekar Śląskich, by na własne oczy zobaczyć ten ważny symbol śląskiej historii.
W epoce globalizacji i homogenizacji kulturowej, takie lokalne symbole jak Kopiec Wyzwolenia i upamiętniające je artefakty, w tym monety, odgrywają istotną rolę w podtrzymywaniu regionalnych tożsamości. Jednocześnie wpisują się one w uniwersalną narrację o dążeniu do wolności i samostanowienia, co nadaje im wymiar ponadczasowy i ponadlokalny. Moneta z Kopcem Wyzwolenia staje się więc nie tylko przedmiotem kolekcjonerskim, ale także pomostem między przeszłością a teraźniejszością, między historią lokalną a narodową, między pamięcią indywidualną a zbiorową.
Moneta 5 złotych z Kopcem Wyzwolenia stanowi zatem nie tylko interesujący obiekt numizmatyczny, ale również ważny element materialnego dziedzictwa kulturowego, łączący przeszłość z teraźniejszością i przypominający o złożonej historii polskich ziem. W niewielkim krążku metalu zamknięta jest wielka opowieść o patriotyzmie, tożsamości i pamięci, która dzięki codziennemu obiegowi monety dociera do szerokiego grona odbiorców, pełniąc funkcję nie tylko ekonomiczną, ale także edukacyjną i kulturotwórczą.